Orta Asya’da Türkler – Özbek Hanlığı
Orta Asya’ da Türkler – Özbek Hanlığı (1428-1599)
Altın Ordu Devletinin başında 1321-1340 yıllarında Özbek Han’ın hüküm sürmesinden ötürü Özbekler
diye anılan Orta Asya Türklerindendir. Özbek Han, bu hanlığın hakiki kurucusu olmakla beraber 1428
yılında Tobolsk yakınlarında bulunan Sibir kentinde Ebû’l-Hayr önderliğinde toplanmışlardır.
Ebû’lHayr Han liderliğinde Özbekler 1431 senesinde Gürgenç ve Harzem’e 1447 senesinde Sığnak’dan
Özkent’e kadar olan bütün bölgede hakimiyet kurmuştur. 1457 Senesinde Moğol Oryatlar’ın
saldırısına uğramaları sonucu Moğollarla beraber bir kısım Özbekler de Moğolistan’a çekilmiştirler.
Ebû’l-Hayr’ın vefatının ardından (1468) oğu Şah Budak Hanlığı idare edememiş olup, Çağatay
Hanlarının baskılarına göğüs gerememiş ve hanlığı iki parçaya bölünerek bir kısmı Kırgız ve Kazakların
bir kısmı ise Harezm Timurlarının himayesine geçmiştir.
Şah Budak’ın oğlu Muhammed Şibânî, Timurluların kavga ve anlaşmazlıklarından yararlanarak 1500
senesinde Mâveraünnehir’i zapt etmeyi başarmıştır. Ahsî Savaşı (Fergane’de) savaşı ile 1503 yılında
Çağatay hanı ve Uygur Hanını yenerek Sayram ve Taşkent bölgesini aldı. Akabinde Timurlu Hüseyin
Baykaranın vefatının ardından Harezmiyi almıştır. 1506-1507 senesinde Herat ve Belh şehirlerini
fethederek Batı Türkistan’ın tek hükümdarı olmuştur. Ardından Safevilerle yaptığı Merv savaşında
mağlup olarak 1510 yılında ölmüştür. Ölümünün ardından Özbek Hakimiyeti dağılma durumu
içerisine girmiştir. Safeviler ve Timurlarla uzun süreli mücadelelerin ardından Özbekler
Mâveraünnehir’de yeniden Hakimiyet sağlamıştır. Başkenti Semerkand olan devlet, Buhâra ve
Taşkent gibi büyük şehirlere sahip ve hanedan üyelerinin kontrolünde idi. Han 2. Abdullah Horasan’da
dahil olan ülkelerin de iktidarı elinde tutuyordu. Han Safevi Şah’ı Abbas ile girdiği mücedele sonucu
Mağlup Olmuş ve Özbek Hanlığının parçalanmasına sebebiyet vermiştir. Taşkent ve çevresi Kırgızlara,
Horasan ise Safevi yönetiminin eline geçmiştir. Özbek Hanlığının sahip olduğu diğer bölgeler ise
müstakil hanlıkların kurulmasına zemin hazırlamıştır.
